Zoeken naar een gemene deler
Wat is van algemeen belang?
Een wijkgesprek dat van algemeen belang is, moet dat op drie manieren zijn. Ten eerste moeten de onderwerpen die worden besproken het publieke belang dienen. Met publiek belang wordt bedoeld: het gaat om aangelegenheden met een maatschappelijk belang zoals de herprofilering van een plein, de komst van een AZC, het plaatsen van een nieuw afvalsysteem, et cetera. Het gaat dus in mindere mate om sociale aangelegenheden in een buurt zoals de door buren gezamenlijk georganiseerde jaarlijkse straatbarbecue.
Ten tweede is het inherent aan het publieke belang dat niet iedereen ervan profiteert of er blij van wordt als er wijzigingen optreden in de openbare ruimte en de manieren waarop we (moeten) samenleven. Het gaat er nogmaals om dat er een groter belang wordt gediend: de komst van een AZC is noodzakelijk omdat bepaalde doelgroepen, zoals vluchtelingen, huisvesting nodig hebben. Er is vaak een spanningsveld zichtbaar tussen het publieke belang en het eigenbelang. Verwijzingen naar het eigenbelang onder het mom van een groter belang, worden ook wel ‘foutieve verwijzingen naar het publieke belang genoemd’. Denk aan bewoners die menen dat de komst van een AZC nadelig is voor hún veiligheid.
Daarom is het ten derde belangrijk om tijdens wijkgesprekken goed te onderzoeken of er een brug kan worden geslagen tussen het vaak noodzakelijke publieke belang en gevoelens van afkeer en angst om dit publieke belang te dienen. Door niet alleen de focus te leggen op de agendapunten met zijn ‘publieke onderwerpen’ maar óók aandacht te besteden aan de manier waaróp het gesprek wordt gevoerd, is er meer kans dat deelnemers zullen denken: ‘dit gesprek is van algemeen belang, ook al ben ik het nog steeds niet eens met de komst van een AZC’.
Context
Net buiten de randen van de stad, bevindt zich een mooi recreatiegebied. Al velen jaren komen mensen van heinde en verre naar het gebied om te ontspannen op de badmintonvereniging, de roeivereniging, de kinderboerderij en de pluktuin met seizoensfruit. Achter de schermen ziet de situatie er echter minder rooskleurig uit. De voorzitters van de vier clubs hebben van de gemeente vernomen dat een herverdeling en inkrimping van de kavels noodzakelijk is vanwege de uitbreiding van het plaatselijke vliegveld.
Een gevolg op korte termijn is dat de parkeerplekken op de schop moeten en zullen worden herverdeeld. Maar dat is nog maar het begin. Sommige clubs vrezen voor hun bestaan of hun eigen uitbreidingsplannen. De badmintonvereniging bijvoorbeeld, heeft al jaren het voornemen om een extra zaal te bouwen waarin de bevriende tafeltennisvereniging uit het dorp verderop haar intrek kan nemen. De vier verenigingen zijn onderling in een lastige situatie beland. Ze konden altijd goed met elkaar overweg en organiseerden ook wel eens gezamenlijke activiteiten. Recent is er echter een ‘landjepik-strijd’ ontstaan. Sommige voorzitters zitten al met een mediator om de tafel. De gemeente heeft hier lucht van gekregen en dit ondermijnt mogelijk de positie van de recreatieclubs.
Hoewel er bij de voorzitters van het recreatiegebied een gedeeld belang leeft om de vier terreinen evenredig intact te laten, beseffen ze dat dit een verloren race is. Er zullen stukken grond moeten worden opgeofferd, maar wie is er bereid om in leveren? Hoe nu verder met elkaar en met de gemeente? Samen optrekken? Of vechten voor je eigen idealen op dat hele kleine stukje aarde?
Naast deze strijd tussen eigenbelang en gedeeld belang van vier partijen, is er dan ook nog het publieke belang dat wordt vertegenwoordigd uit monde van de gemeente. Het vliegveld moet uitbreiden omdat dit goed is voor de economie en de ambities in de regio. Uiteraard dienen de vier verenigingen ook een publiek belang met hun recreatieve functies voor de maatschappij. Deze functies worden door de gemeente ook serieus meegewogen in de procedures. Maar makkelijk is het niet: het vliegveld gaat hoe dan ook uitbreiden en er lopen zoveel belangen door elkaar, dat er sprake is van een vreselijk ingewikkelde puzzel.
Observatie
Er is een bijeenkomst met de gemeente belegd in het clubhuis van de roeivereniging. De wijkmanager is aanwezig, naast vier leden van de wijkraad met hun voorzitter, de voorzitters van de vier verenigingen en een twintigtal bewoners. Bij aanvang van de avond is het al meteen onduidelijk wat het doel van de avond is. Ook is het niet helemaal duidelijk wie de avond formeel voorzit. Het zou aannemelijk zijn dat deze rol is weggelegd voor de wijkmanager, maar in de praktijk stelt en beantwoordt hij alleen feitelijke vragen en tikt hij de hele avond driftig op zijn iPad. De voorzitter van de wijkvereniging blijkt de formele voorzitter van deze avond. Daardoor neigt het gesprek iets meer naar een dialoog over de opgelopen emoties bij de vier verenigingen.
De wijkmanager breekt af en toe in met feitelijke vragen over de herverdeling van de parkeerplaatsen. Daarop antwoordt de badmintonvereniging: “Het probleem is voor iedereen hetzelfde: ruimte. Als de parkeerplekken moeten worden verplaatst dan gaat dat schuren en wordt het erg lastig. Dat ligt niet aan ons vieren maar aan de beschikbare ruimte”. De voorzitters van de drie andere verenigingen knikken instemmend. Ze houden graag de beeldvorming in stand dat ze nog prima door een deur kunnen samen. Helaas werkt deze tactiek niet goed.
De voorzitter van de wijkraad wil ineens het naadje van de kous weten over het mediationtraject dat al een tijdje gaande is. De verenigingen geven eerlijk antwoord, maar je ziet aan hun lichaamstaal dat ze niet echt blij zijn met dit kruisverhoor. Ze willen vooral benadrukken dat er wel meer dan duizend leden inclusief vrijwilligers actief zijn in het recreatiegebied. De wijkmanager geeft aan dit niet te weten; hij is zowel verbaasd als onder de indruk en zegt: “Er spreekt een belangrijke maatschappelijke meerwaarde uit al jullie activiteiten”. De voorzitter van de wijkraad oppert daarna: “Het zou mooi zijn als jullie één blok vormen zodat de oplossing ergens anders vandaan komt. Dat de verhoudingen tussen jullie niet het probleem zijn, dat dat duidelijk is”. De voorzitter van de kinderboerderij antwoordt daarop: “Dan vraag ik mij af, als wij een blok zouden vormen zoals u zegt, wat zou de wijkraad daar dan in kunnen betekenen?”
Alvorens de voorzitter daarop kan inhaken, filosofeert een bewoner die altijd te vinden is in de pluktuin hardop “dat het algemene belang bij alle partijen ‘ruimtegebruik’ en ‘veilige en plezierige recreatie’ is”. Dit is een scherpe constatering die iedereen weer naar het grotere geheel laat kijken.
Effect
Het doel van de avond werd bij aanvang van de vergadering niet helder geformuleerd door de voorzitter. Na twee uur praten over de functies binnen het gebied, het mediationproces en de hoogoplopende emoties over een wethouder die niet op brieven blijkt te reageren, komt de avond tot een abrupt einde. Het is onduidelijk hoe deze vergadering, met haar diverse gezelschap aan stakeholders, een vervolg krijgt in het procedurele en politieke proces rondom de uitbreidingsplannen van het vliegveld.
Tips
In het voorbeeld zien we dat er zowel sprake is van eigenbelangen, gedeelde belangen als een publiek belang. Deze belangen conflicteren met elkaar. Op het moment dat er ook tussen stakeholders onderling conflicten in het spel komen, wordt het steeds onduidelijker wie de ‘eigenaar’ is van het ontstane probleem. Mediation tussen de vier verenigingen kan helpen om de eigenbelangen van de clubs weer op een lijn te krijgen met de gedeelde belangen binnen het recreatiegebied. Tegelijk verzwakt de keuze voor mediation de onderhandelingspositie van de vier verenigingen ten opzichte van de gemeente wellicht. Het voorstel van de wijkvoorzitter dat ze zich als een blok moeten opstellen, had misschien beter gedaan kunnen worden zonder de wijkmanager erbij.
Het is daarnaast wel winst dat tijdens deze vergadering de gemeente is gaan inzien wat de publieke waarde is van het indrukwekkende werk dat mede wordt verzet door de vele leden en vrijwilligers in het gebied. En de meest waardevolle opmerking komt misschien wel van de bewoner: deze probeert woorden te geven aan het algemene belang dat bij álle partijen leeft. De onderliggende kernwaarden blijken ‘ruimtegebruik’ en ‘veilige en plezierige recreatie’ te zijn. Door helder te benoemen wat het algemene belang is dat alle partijen verbindt, kan opnieuw worden gekeken naar de plannen omtrent het publieke belang.
Over hoe gemeentes, wijkprofessionals en bewoners kunnen zorgen dat ze aan gezamenlijke doelen werken vanuit de erkenning dat er een gedeeld belang op het spel staat: De relatie tussen gemeente, wijkprofessionals en wijkbewoners
Over hoe je kunt voorkomen dat er onduidelijkheid bestaat over het doel van de avond, waardoor het ook onduidelijk is hoe de vergadering een vervolg krijgt: Hoe maak je een wijkgesprek interactief
Over hoe je niet louter inzet op draagvlak creëren voor een algemeen gedeeld belang, maar daarbij ook rekening houdt met de verschillen in tempo waarop deelnemers hieraan kunnen bijdragen: Hoe maak je een wijkgesprek constructief