De democratische waarde van wijkgesprekken

Wijkgesprekken hebben vaak een informele functie in het democratisch proces.
Daarmee zijn ze een belangrijke voorwaarde van het formele democratisch proces.
De informele functie kan soms voor spanning zorgen omdat er tijdens wijkgesprekken vaak geen definitieve keuzes of toezeggingen kunnen worden gemaakt.
Maar dat er geen definitieve besluiten worden gemaakt is juist een belangrijke voorwaarde voor het open karakter van wijkgesprekken.

Democratie is natuurlijk veel meer dan alleen de vierjaarlijkse stembusgang. ProDemos (prodemos.nl) benoemt 8 kenmerken waaraan de bestuursvorm moet voldoen voordat het een democratie genoemd kan worden.

Wat is de democratische waarde van wijkgesprekken?

Het belang van een maatschappelijk middenveld

Een van de kenmerken is het bestaan van een maatschappelijk middenveld. Dit maatschappelijk middenveld bestaat uit organisaties die los van de overheid functioneren en daarmee belangen van burgers behartigen. Dit kunnen zowel grote als kleine organisaties zijn zoals wijkraden, buurtverenigingen, vakbonden of natuur- en milieuorganisaties.

Samen met bewoners spelen deze organisaties een belangrijke rol in het ‘voorportaal’ van de democratie. Tijdens wijkdialogen worden voornemers, belangen en agenda’s geformuleerd en afgestemd. Bewoners en wijkorganisaties proberen op die manier invloed uit te oefenen op beleid.

Wijkprofessionals geven soms aan dat ze het moeilijk vinden dat er in de wijkgesprekken geen echte besluiten kunnen worden genomen. Tijdens de wijkgesprekken is er immers geen direct contact en geen formele relatie met de politiek verantwoordelijken. Maar dat maakt de wijkdialoog niet minder belangrijk voor de democratie.

We hebben namelijk meerdere vormen en niveaus van een democratie nodig. De praktijk van een democratische dialoog moeten we ons namelijk voorstellen als opgebouwd uit verschillende niveaus. Op het ‘bovenste’ niveau gelden formele regels voor dialoog, verantwoordelijkheid en aansprakelijkheid. Dat is bijvoorbeeld het niveau van de gemeenteraad. Hier worden bindende afspraken gemaakt.

Op het ‘onderste niveau’ gaat het juist over het informeel uitwisselen van belangen en posities. En worden nog geen bindende afspraken gemaakt. Meningen en argumenten worden uitgesproken, soms in harde taal, en bewoners proberen uiteindelijk op een bepaalde manier invloed te hebben op de formele en bindende beleidsbeslissingen.

Bewoners als onmisbare ‘tegenpublieken’

Gesprekken met bewoners op het onderste niveau kunnen daarmee ook wel aangeduid worden als ‘tegenpublieken’. Dit is geenszins een negatieve benaming. Tegen, niet omdat bewoners proberen te frustreren, maar omdat ze met hun tegengeluid op een andere wijze een stem geven aan politieke opvattingen. Ze geven ‘tegengas’ aan de formele dialoog op het bovenste niveau.

In de interactie tussen de formele en bindende democratische laag (zoals de gemeenteraad) en de informele, niet bindende democratische laag (zoals wijkgesprekken) ontstaan nieuwe inzichten die tot beter beleid zouden moeten leiden.

Vanuit deze optiek is het ook niet nodig om wijkgesprekken altijd te formaliseren, of dat er tijdens wijkgesprekken ook altijd bindende democratische besluiten moeten worden genomen. Juist de informele en niet-bindende dialoog is een belangrijke ‘ondergrond’ waaruit formele democratische besluitvorming verder wordt vormgegeven.

Maar dat betekent ook niet dat het de informele, niet bindende wijkgesprekken altijd vrijblijvend zouden moeten zijn. Wanneer wijkgesprekken (voor bewoners een belangrijk instrument om enige invloed uit te oefenen) geen eenduidige opvolging kent, zullen vroeg of laat bewoners afhaken; het heeft dan toch geen zin om een bijdrage te leveren. Wat door Archon Fung (2004) laissez faire participatie wordt genoemd, houdt in dat voor bewoners het elke keer weer gissen is hoe hun mening en positie een rol speelt.

Maar hoe dan wel? Als uit wijkgesprekken geen bindende afspraken hoeven te komen, waarin moet het dan wel resulteren om bewoners binnenboord te houden? Lees hiervoor verder bij:

Waarom is het belangrijk?

Wijkprofessionals zoals community builders en wijkmanagers richten zich op het bevorderen van publieke interactie en leggen verbinding tussen burgers en overheden. Ze werken in de brede context van het overheidsbeleid ter bevordering van burgerparticipatie.

Een mooie taak, maar ook lastig. Burggraaff (2019) concludeert dat het vaak helemaal niet zo duidelijk is wat ‘burgerparticipatie’ op lokaal niveau eigenlijk is. Wie moeten participeren, en aan wat? En op welk niveau dan?

Wijkgesprekken tussen wijkprofessionals, bewoners en wijkorganisaties zijn een belangrijk onderdeel van het versterken van deze burgerparticipatie. Het is belangrijk om te beseffen dat dit ook geldt als er geen formele besluiten worden genomen tijdens deze wijkgesprekken.

Het is dus belangrijk om te beseffen dat er een informeel en een formeel niveau van democratische gesprekken bestaan. Op het informele niveau worden agenda’s en belangen geformuleerd en uitgewisseld. Op het formele niveau worden daadwerkelijk besluiten genomen over die agenda’s en belangen.

Het voeren van brede informele democratische gesprekken is namelijk een belangrijke voorwaarde voor het functioneren van de formele democratie. Het is niet altijd wenselijk om tijdens informele democratische gesprekken ook formele besluiten te nemen. Immers vragen formele besluiten andere eisen. Denk hierbij aan representativiteit, maar ook kennis van de formele regels van besluitvorming bij alle partijen.

De informele dialoog, bijvoorbeeld tijdens wijkgesprekken tussen wijkprofessionals en bewoners, is daarmee ook geenszins een gebrekkige versie van formele democratische besluitvorming maar juist een belangrijk onderdeel van een goed functionerende democratie.

Maar wat moeten dan de resultaten zijn van deze wijkgesprekken, als ze niet per se hoeven te leiden tot formele besluitvorming? En wat is de verantwoordelijkheid van wijkprofessionals tijdens informele wijkgesprekken?

Over hoe bewoners soms machteloosheid ervaren in gemeentelijke besluitvorming en implementatie: In your backyard

Over hoe verschillende democratische verwachtingen tussen wijkprofessionals en bewoners de relatie direct op scherp kunnen zetten: De machtige ontmoeting

Literatuur

Burggraaff, W. (2019) Community builders in Haagse wijken. Den Haag. De Haagse Hogeschool: Lectoraat Grootstedelijke Ontwikkeling

www.prodemos.nl

Fung, A. (2004) Empowered Participation. Reinventing Urban Democracy. Princeton University Press